علی ۹ ساله از تنها خوابیدن در اتاق خود به شدت می ترسد . و می خواهد شب را در کنار مادر باشد . او در طول روز هم هر جا مادر در خانه می رود به دنبال مادر راه می افتد گویی نمی خواهد مادر از جلو چشمانش دور شود … او گاهی در مورد نگرانی هایی که در مورد از دست دادن مادر و یا تصادف و آتش سوزی که ممکن است اتفاق بیفتد و او مادر را از دست بدهد هم صحبت می کند … در فصل مدارس والدین او مشکلات زیادی دارند او در هر دو سال گذشته از رفتن به مدرسه امتناع می کرد و با گریه و همراهی مادر به مدرسه می رفت … در مدرسه بسیار مضطرب و تحریک پذیر بود و به راحتی گریه می کرد . گاهی در بین روز به دلیل دل درد و حالت تهوع او را به خانه می فرستادند ….
اضطراب چیست : احساس ترس ونگرانی و وحشت نسبت به موقعیتهای محیطی خیلی بیشتر از آنچه موقعیت خطرناک باشد .در واقع در اضطراب کودک یا بزرگسال بین میزان ترس که احساس می شود و موضوع ترسناک تناسب منطقی وجود ندارد ولی کودک حتی در صورت وجود نداشتن موقعیت ترسناک ، بسیار شرایط را خطرناک احساس می کند . ترسی که از نظر اطرافیان به نظر کاملا غیر منطقی می رسد اما برای کودک واقعی است و نیاز به درک والدین و اطرافیان دارد .
ویژگیهای اضطراب کودک چیست ؟
ویژگیهای اضطراب در بچه های در موقعیتهای مختلف ،متفاوت است . اما بعضی از نشانه ها در اکثر اختلالات اضطرابی دیده می شود . بسته به مدت زمانی که این نشانه ها در کودک دیده می شود و اینکه وجود این نشانه ها روند معمول زندگی کودک را مختل کرده باشد تشخیص اختلال اضطراب داده می شود .
نشانه های اضطراب کودک :
اختلال در تمرکز ، واکنش بیش از حد به یک رویداد کم اهمیت ، اختلال در حافظه ، زودرنجی بیش از اندازه ،عملکرد تحصیلی پایین ، ناآرامی و بی قراری ، عادات رفتاری مثل کشیدن و پیچاندن مو، شتابزدگی ، لرزیدن ، افزایش ضربان قلب ، عرق کردن بیش از حد ، کوتاه بودن تنفس ، سرگیجه و تاری دید ، درد و ناراحتی در قفسه سینه ، سرخ شدن صورت ، حالت تهوع ،استفراغ ، اسهال ، گرفتگی عضلانی ،اختلال خواب
انواع اضطراب کودکان :
- اختلال اضطراب جدایی
شایعترین اختلال در کودکان و نوجوانان اختلال اضطراب جدایی است و ریشه آن ترس و نگرانی نسبت به مادر و یا شخصی است که از کودک مراقبت می کند . این نگرانی و اضطراب نسبت به دور شدن از مادر یکی از مراحل رشدی کودک است که حدودا از ۷ ماهگی شروع شده در ۱۰ تا ۱۸ ماهگی به اوج خود می رسد اما تا سن ۳ سالگی باید به طور کامل رفع شود .
بعضی از کودکان علائم اضطراب جدایی را در سنین بالتر هم نشان می دهند و در ضمان دور شدن از مادر بسیار نگران آسیب دیدن مادر یا خود می شوند علائم اضطراب جدایی که معمولا کودکان نشان می دهند :
-کودک در هنگام جدا شدن موقت از والدین گریه و بی قراری زیادی می کند و نگران برنگشتن والدین است .
– نگران آسیب دیدن خود و یا والدین است
-نگران دزدیده شدن است و هر جا می رود دست والدین را رها نمی کند
-در اتاق تنها نمی خوابد و حتی ممکن است در اتاقی تنها نماند
-گاهی بدلیل اضطراب زیاد علائم جسمانی مثل دل درد و حالت تهوع نشان می دهند .
- اختلال اضطراب اجتماعی
اضراب بیش ازحد درباره مورد قضاوت قرارگرفتن توسط دیگران یا رفتار در بین جمع ،ترس بارز و مستمر از یک یا چند موقعیت یا عملکرد اجتماعی خاصی که در آن شخص با چند فرد نا آشنا مواجه می شود طول مدت دیده شدن علائم حداقل ۶ ماه
-ترس ازبودن با افراد نا آشنا و مسخره شدن ، احساس شرمندگی و تحقیر داشتن بدلیل رفتارش در جمع
-در شرایط اضطرابی ممکن است قشقرق راه بیاندازند،میخکوب شوند و یا از موقعیت اجتناب کنند
- اختلال اضطراب فوبی (ترسهای خاص)
کودک ترس شدید و مستمر نسبت به اشیا و یا حیوانات خاص نشان می دهد که شدت ترس متناسب با موقعیت نیست . این اختلال معمولا با اختلال اجتماعی همراه است . طول مدت این اختلال حداقل ۴ هفته است
- اختلال استرس پس از آسیب (PTSD) به دنبال تجربه و یا دیدن یک حادثه بسیار تلخ در زندگی کودک اتفاق می افتد . بعد از اتفاقهایی مثل بلایای طبیعی (زلزله ،سیل و…) ،مرگ عزیزان ،خشونت خانوادگی ،تصدفات و یا تجربه تجاوز جسمی و جنسی می تواند این اضطراب را ایجاد کند . کودک نسبت به تمام موقعیتهایی که حادثه را به خاطر او می اورند وحشت زده است و از آن موقعیت اجتناب می کند مثلا کودکی که شاهد یک صحنه دلخراش تصادف شده است از سوار شدن به ماشین اجتناب می کند و یا با دیدن ماشین ها در خیابان دچار ترس و اضطراب شدید می شود .در این موارد احساس و رفتار به شکلی است که گویی در همان لحظه اتفاق تکرار می شود .
- اختلال اضطراب منتشر یا فراگیر
ترس و اضطراب شدید در اکثر موارد با کودک همراه است و کودک نسبت به موقعیتها و
شرایط زیادی علائم اضطراب و نگرانی شدید نشان می دهد
علائم اضطراب که در اکثر روزها در کودک دیده می شود :
-احساس عصبانیت و بی قراری
-خستگی پذیری
-اشکال در تمرکز دوره های کوتاه مدت
-تحریک پذیری
-تنش عضلانی
– اختلال خواب
دلایل اضطراب کودک :
عوامل زیادی در ایجاد اضطراب در کودکان دیده می شود که می توان آنها را در چند دسته قرار داد:
۱-عوامل زیست شناسی و جسمی :
براساس تحقیقاتی که در حوزه نوروبیولوژی انجام شده است نتایج جالبی بدست آمده است که حاکی از نقش مدارهای خاص مغزی است که زمینه ساز اضطراب هستند .
آمیگدال یا همان بادامه مغز به سرعت به محرکهای بالقوه خطرناک پاسخ می دهند و به طریق شیمیایی سبب می شوند که بدن بالافاصله واکنش نشان دهد .
در افراد مضطرب میزان بعضی هورمونها هم بیشتر دیده می شود .
۲-عوامل محیطی و اجتماعی :
تحقیقات نشان می دهد نوع رابطه مادر و کودک (سبک دلبستگی نا ایمن ) در میزان اضطراب در کودک تاثیر دارد . ( کنولی و برنستین ۲۰۰۷)
همچنین سبک فرزندپروری بیش از حد حمایت کننده و یا سبک بیش از حد کنترل کننده و انتقادی در ایجاد اضطراب کودک تاثیر دارد .
والدین مضطرب و نگرانی که بدلیل ترسهای خود کودک را از انجام بسیاری رفتارهای عادی منع می کنند ، رفتارهای اجتنابی را در کودک تقویت و الگویی برای ترس و اضطراب کودک خود هستند .
از جمله عوامل محیطی ایجاد کننده اضطراب همان طور که در بالا گفته شد عوامل غیر منتظره ای مثل زلزله ، بیماری ،مرگ و… است
۳- عوامل ژنتیکی :
تحقیقات نشان داده است عوامل ژنتیکی در حد متوسط در انتقال اختلال اضطراب نقش دارند و احتمال اینکه فرزندان والدینی که خود اختلال اضطرابی دارند مضطرب شوند وجود دارد .
معمولا والدین مضطرب کودکان اضطرابی خواهند داشت .
فایل صوتی درباره این مبحث گفته شده است:
شیوع اضطراب کودک :
شیوع انواع اختلالات اضطرابی متفاوت است ولی به شکل آمار کلی ۸ تا ۱۰ درصد کودکان و ۵ تا ۱۰ درصد نوجوانان یکی از معیارهای تشخیص اختلال اضطرابی را از خود نشان می دهند به طوری که روند زندگی عادی آنها مختل می شود .
بر اساس تحقیقات اختلالات اضطرابی در دخترها بیشتر از پسرها دیده می شود (کنولی و برنستین۲۰۰۷)
درمان اختلالات اضطرابی :
بعد از اینکه یک اختلال اضطرابی کودک توسط یک روانشناس تایید شد کار درمانی با کودک شروع می شود که ممکن است همزمان از دارو و مشاوره در کنار هم استفاده شود .
اما متاسفانه اختلال اضطرابی از جمله اختلالات بسیار پایدار است و درمان آن ممکن است به طور کامل اتفاق نیافتد و بسیار زمانبر است .
به همین دلیل بیشتر تلاش ما برای پیشگیری از ایجاد این اختلالات در کودکان باید باشد .
آموزش مهارتهای زندگی به کودکان تاثیر مثبتی بر آرامش و پیشگیری از مشکلات اضطرابی دارد . و نقش حمایتی والدین چه در پیشگیری و چه درمان اختلالات اضطرابی بسیار مهم است .
و نکته آخر : در صورت مشاهده هر کدام از علائم اضطرابی در فرزندتان حتما باید از یک متخصص کمک بگیرید و به هیچ شکلی خود والدین به تنهایی قادر به از بین بردن اختلال اضطرابی در کودک نیستند .
